8 đập Trung Quốc chặn 40 tỉ m3 nước sông Mekong khiến mức nước xuống thấp kỷ lục

Đập Cảnh Hồng ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc
8 đập Trung Quốc chặn 40 tỉ m3 nước sông Mekong khiến mức nước xuống thấp kỷ lục

Video:Mê-kông và những hiểm họa từ các con đập thủy điện



Tổ chức Mekong Freedom Network của Thái Lan nhận định: 8 đập thủy điện nằm trên lãnh thổ Trung Quốc là thủ phạm chính khiến mực nước sông Mekong xuống thấp kỷ lục.

Theo nghiên cứu của Mekong Freedom Network, 8 đập thủy điện chắn ngang sông Mekong (Lan Thương) trên đất Trung Quốc đã giữ lại tổng cộng hơn 40 tỉ m3 nước cho các mục đích phát điện, tưới tiêu...

Đây là một trong số nguyên nhân chính khiến dòng chảy sông Mekong trở nên bất thường những ngày qua.

Các nhà hoạt động môi trường ở Thái Lan cho biết mực nước thấp nhất họ quan sát được trên sông Mekong là khi đập Cảnh Hồng, thuộc tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) giảm mức xả nước xuống chỉ còn 500 m3/giây.

Đến ngày 18-7, Cảnh Hồng tăng lượng nước xả lên 1.000 m3/s, tuy nhiên nước sông Mekong ở vài tỉnh phía bắc và đông bắc Thái Lan vẫn chưa phục hồi, khiến các hoạt động như giao thông đường thủy, đánh bắt cá, bơm nước... đều bất khả thi.

Nhìn chung, các chuyên gia chỉ ra 3 nguyên nhân chính khiến mực nước sông Mekong ở Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam xuống thấp kỷ lục: lượng mưa năm nay giảm; đập Cảnh Hồng xả ít nước; đập Xayaburi ở Lào chạy thử nghiệm.


Cồn cát lộ ra trên sông Mekong đoạn chảy qua Thái Lan do mực nước xuống thấp - Ảnh: Chiang Rai Times

Bà Pianporn Deetes - giám đốc chiến dịch của Tổ chức Sông ngòi quốc tế tại Thái Lan (International Rivers) - kêu gọi đã đến lúc chính phủ các quốc gia trong khu vực cần nỗ lực kiểm soát việc khai thác sông Mekong.

Bà Pianporn nhận định các biểu hiện như mực nước thấp bất thường, sự xuất hiện của cồn cát và ghềnh đá dưới đáy sông, cá chết hàng loạt, trạm bơm ngưng hoạt động... chỉ là "khởi đầu" của một viễn cảnh xấu phía trước.

Từ đây cho đến tháng 10, khi đập Xayaburi ở Lào trữ nước để chính thức đi vào hoạt động, tình hình chưa biết khi nào sẽ cải thiện.

"Hôm nay chỉ mới có 2 đập thủy điện giữ nước mà chúng ta đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Vẫn còn 28 đập khác ở Trung Quốc và 11 đập ở Lào đã được lên kế hoạch..." - bà Pianporn băn khoăn.

Phim tài liệu: Mê Kông - Sự sống không ranh giới



Báo Trung Quốc "né" thủy điện

Sau khi báo chí Đông Nam Á đồng loạt đưa tin về sông Mekong, hôm nay (22-7), Tân Hoa xã của Trung Quốc cũng chạy bản tin về "mực nước thấp kỷ lục" trên sông Mekong trong đầu mùa mưa.

Tuy nhiên, hãng thông tấn của Trung Quốc chỉ dẫn lại đúng một thông tin từ Ủy hội sông Mekong (MRC), rằng lượng mưa ở lưu vực sông Mekong từ đầu năm nay kém (do đó sông Mekong thiếu nước), mà không đề cập chữ nào đến hoạt động của thủy điện Cảnh Hồng.

---

Diễn đàn Lan Thương – Mêkông vì lợi ích của Trung Quốc?


Lượng cá trên dòng sông Mêkông ngày càng khan hiếm. Ảnh chụp ngày 05/01/2018, một cặp vợ chồng người Cam Bốt làm nghề chài lưới trên sông Mêkông tại tỉnh Kandal, Cam Bốt. -- TANG CHHIN SOTHY / AFP
Trước đây không lâu, Mêkông vẫn được coi là một trong những dòng sông lớn thông thoáng nhất thế giới. Nhiều thập kỷ chiến tranh đã cản trở việc xây dựng đập hay các công trình quy hoạch sông. Thế nhưng thời kỳ đó đã qua từ khi Trung Quốc và cả các nước vùng hạ lưu sông Mêkông lao vào cuộc chạy đua khai thác dòng sông để đáp ứng nhu cầu phát triển năng lượng và giao thông.

Mêkông đang bị băm nát bằng những công trình đập thủy điện gây ra những hậu quả tai hại không chỉ đối với chất lượng nước, đa dạng sinh học mà còn cả cuộc sống của hàng triệu người từ bao đời nay sống hai bên sông. Lãnh đạo chính phủ 6 nước có sông Mêkông chảy qua hôm nay 10/01/2018 tham dự diễn đàn hợp tác Lan Thương - Mêkông tại Phnom Penh.

Tầm quan trọng của sông Mêkông

Phim tài liệu: Thủy điện lớn nhất thế giới



Sông Mêkông bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng có chiều dài gần 5000 km chảy qua 6 nước. Tổng diện tích lưu vực sông Mêkông rộng gần 800 nghìn km2. Từ tỉnh Vân Nam Trung Quốc cho đến vùng châu thổ cực nam Việt Nam, con sông là nguồn sống, tạo dựng một nền tảng văn hóa của nhiều cộng đồng dân cư từ bao đời nay.

Ước tính có khoảng 60 triệu dân đang sống trong hạ lưu sông Mêkông tại Cam Bốt, Lào, Thái Lan và Việt Nam. Sông Mêkông là nguồn cung cấp nước sạch, thực phẩm, giao thông vận tải và năng lượng không thể thiếu được cho sự tồn tại của cộng đồng dân cư trên. Vùng lưu vực sông là nơi sinh sống của từ 1200 đến 1700 loài cá. Sự đa dạng sinh học trên sông Mêkông chỉ xếp sau Amazonie và Congo.

Không thể đánh giá được hết tầm quan trọng về kinh tế của Mêkông đối với khu vực hạ lưu, đặc biệt trong lĩnh vực an toàn lương thực. Riêng trong vùng đồng bằng Thái Lan, lưu vực sông Mêkông đã chiếm một nửa diện tích đất canh tác. Ở Cam Bốt, biển hồ Tonle Sap luôn luôn là một nguồn cung cấp nước ngọt và thủy sản bảo đảm cung cấp một lượng lớn thức phẩm cho đất nước còn rất nghèo này.

Nghề đánh bắt thủy sản dọc con sông này chiếm 3% tổng sản lượng tôm cá đánh bắt trên thế giới và 17% lượng cá nước ngọt, đủ để nuôi sống 70 triệu dân. Tại việt Nam, châu thổ sông Mêkông sản xuất ra 1/3 lượng gạo của cả bước . Từ Vientiane đến Phnom Penh qua thành phố Hồ Chí Minh, những thành phố lớn này không chỉ gắn bó mà còn lệ thuộc vào con sông lớn này.

Đã có một thời gian dài, khác với các dòng sông lớn trên thế giới, Mêkông là con sông trù phú và yên bình bởi không bị quy hoạch khai thác năng lượng . Đáng tiếc là chỉ trong vòng một hai thập kỷ trở lại đây, dòng sông Mêkông đã có những thay đổi nhanh.

Hiện có hai mối đe dọa lớn đối với hệ sinh thái của dòng sông liên quan trực tiếp đến cuộc sống của hàng triệu con người: Xây dựng đập thủy điện và cải tạo các tuyến giao thông đường thủy mới trên thượng lưu (khai ngòi, nạo vét dòng chảy, đào kênh… )

Mêkông và cơn khát năng lượng Trung Quốc

Ở Trung Quốc, Mêkong được gọi là sông Lan Thương (Lancang). Trung Quốc đã đẩy mạnh đầu tư dọc thượng nguồn dòng sông để xây dựng các con đập thủy điện và tuyến hàng hải. Đến giờ đã có 7 con đập lớn được hoàn thành và 20 dự án khác đang trong quá trình thực hiện hoặc nằm trong kế hoạch khai thác sông Mêkông của Trung Quốc, tại Tây Tạng, Vân Nam hay Thanh Hải, theo số liệu của International Rivers, tổ chức phi chính phủ bảo vệ môi trường và nhân quyền có trụ sở tại Mỹ.

Các đập thủy điện của Trung Quốc xây dựng trên sông Mêkông có khả năng ngăn giữ một nửa lưu lượng dòng chảy của toàn bộ sông. Việc thay đổi dòng chảy, lưu lượng của con sông lớn giờ đây không phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên mà phụ thuộc vào nhu cầu sản xuất năng lượng của các thành phố và khu công nghiệp Trung Quốc.

Trung Quốc đi đầu kéo theo các nước ở vùng hạ lưu cũng chạy theo theo. Trong bối cảnh bùng nổ kinh tế và giá năng lượng trong khu vực, các nước ở hạ lưu Mêkông lại lôi ra những dự án thủy điện cũ, góp thêm phần đe dọa cuộc sống của những cộng đồng dân cư dọc dòng sông. Hiện có khoảng 11 dự án có thể đã và đang được triển khai trong vùng hạ lưu sông Mêkông.

Năm 1995, Cam Bốt, Lào, Thái Lan và Việt Nam đã thành lập Ủy ban sông Mêkông để có thể trao đổi các dữ liệu, thông tin nhằm quản lý tốt hơn Mêkông. Có điều là Trung Quốc vẫn từ chối tham gia Ủy ban này, cũng như họ đã phản đối Hiệp định khung của Liên Hiệp Quốc về việc sử dụng các dòng sông vào mục đích khác ngoài giao thông đường thủy.

Trong khi đó các hoạt động đơn phương khai thác sông Mêkông trên thượng nguồn để phục vụ nhu cầu phát triển riêng của Trung Quốc ngày càng được đẩy mạnh, gây không ít lo ngại cho các nước hạ nguồn.

Các nhà bảo vệ sinh thái và nhiều chính phủ đã không ít lần tỏ lo ngại về những tác hại của việc Trung Quốc xây đập tràn lan trên thượng nguồn Mêkông. Năm 2016, khi Việt Nam trải qua đợt hạn hán chưa từng có trong 90 năm qua, nhiều chuyên gia khẳng định một phần trách nhiệm của tai họa đó là do các con đập và hồ chứa nước mà Trung Quốc đã xây ở đầu nguồn Mêkông.

Bắc Kinh còn dự án mở tuyến đường thủy trên sông Mêkông giữa Thái Lan và Lào cho phép các tàu lớn vận chuyển hàng hóa có thể qua lại. Kế hoạch này đã vấp phải sự phản đối gay gắt của cư dân ven sông và những tổ chức bảo vệ môi trường tại Thái Lan.

Lan Thương - Mêkông phục vụ lợi ích Trung Quốc

Tháng trước, các bộ trưởng Ngoại Giao của 6 nước vùng sông Mêkông đã gặp nhau tại Trung Quốc để chuẩn bị dự án phát triển 5 năm trên con sông này và sẽ được trình lên cuộc gặp thượng đỉnh tại Cam Bốt hôm nay (10/01).

Thực tế, diễn đàn hợp tác Lan Thương- Mêkông đã được Bắc Kinh lập ra từ năm 2015. Đây là một cơ chế hợp tác được đánh giá là để cạnh tranh với Ủy ban sông Mêkông đã tồn tại từ nhiều thập kỷ qua, nhưng không có sự tham gia của Trung Quốc và Miến Điện.

Trong hai năm sau khi hình thành cơ chế hợp tác Lan Thương- Mêkông, Trung Quốc đã tổ chức 3 hội nghị ngoại trưởng và đầu tư nhiều tỷ đô la cho khoảng 45 dự án hợp tác khu vực.

Trong một bài viết hôm 08/01 về những mối đe dọa sông Mêkông từ các con đập Trung Quốc, AFP đã nhận định: Với sự kiểm soát ở đầu nguồn sông Mêkông, Bắc Kinh có thể xây đập ngăn dòng ở đoạn sông chảy qua nước này trong khi những tác động từ việc này được cảm nhận rõ rệt ở hạ lưu.

Trung Quốc giờ đang muốn giành quyền kiểm soát thông qua Diễn đàn Hợp tác Lan Thương - Mêkông, đồng thời cố gắng xoa dịu các nước ở hạ lưu dòng sông bằng những khoản đầu tư và viện trợ.

"Có một mối quan ngại lớn cho rằng vai trò dẫn dắt và ảnh hưởng tương đối của Trung Quốc sẽ khiến nước này đặt những lợi ích riêng của họ lên trên những hợp tác có ý nghĩa", chuyên gia Maureen Harris, giám đốc chương trình Đông Nam Á của tổ chức International Rivers, cảnh báo.

"Phần lớn lợi ích thuộc về các công ty, tập đoàn trong khi các cộng đồng dân cư dọc theo dòng sông bị ảnh hưởng nặng nề nhất", chuyên gia Harris nói thêm.

Đến nay, các công ty Trung Quốc đã và đang đầu tư hàng triệu đô la Mỹ vào nhiều dự án đập thủy điện, nhưng không tiến hành đánh giá các tác động môi trường và xã hội một cách toàn diện.

---

Chuyên gia Mỹ cảnh báo về các đập thủy điện ở sông Mekong

Hạn hán nghiêm trọng ở hạ lưu sông Mekong, trong đó có đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam, do tác động không nhỏ của các đập thủy điện trong khu vực.


Đập thủy điện Tiểu Loan của Trung Quốc được cho là trữ lượng nước lớn từ Mekong. Ảnh minh họa: Igeo
Tiến sĩ Richard Cronin, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Trung tâm nghiên cứu Stimson, Mỹ, trao đổi với VnExpress về tình hình hiện nay ở đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam và mối liên hệ với các nước cùng chia sẻ dòng sông Mekong.

- Ông đánh giá thế nào tình trạng hiện nay của đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam?

- Tình hình cực kỳ nghiêm trọng, xét về hạn hán, sự mất đất và xâm mặn. Chúng bị tác động bởi nhiều nguyên nhân, đó là các đập thủy điện trên thượng nguồn ở Trung Quốc, lớp trầm tích cần có ở các nhánh thuộc ba con sông Sesan, Srepok và Sekong để chống lại sự xâm nhập của nước biển, cùng với chính các hoạt động phát triển ở khu vực này đang hủy hoại môi trường.

Đó là các dự án tưới tiêu, các kênh đào, khai thác cát, các dự án phát triển của địa phương, sự đầu tư không giới hạn về nuôi trồng thủy sản và việc bơm nước sạch không có quy hoạch từ tầng nước ngầm.

Cần Thơ, các thành phố khác và thậm chí TP HCM ngày càng thấp hơn so với mực nước biển là vấn đề nghiêm trọng hơn so với sự xâm nhập mặn. Kể cả không có các đập thủy điện mới ở dòng chính và các nhánh chính sông Mekong thì vùng hạ lưu cũng có thể mất đến một nửa đất vào năm 2040 hoặc 2050, theo số liệu của một số chuyên gia có uy tín.

- Ông có thể lý giải nguyên nhân gây hạn hán ở đây?

- Hiện tượng El Nino trong nhiều năm đã có mối liên hệ với hạn hán ở lưu vực sông Mekong và dường như nó cũng đúng ở thời điểm này. Trên thực tế khu vực này đã phải chịu hạn hán cực độ trong hơn một thập kỷ.

Ở một số giai đoạn, mực nước thấp ở bắc Lào và Thái Lan có liên quan đến việc hút nước cho các đập mới thuộc thủy điện quy mô lớn Lan Thương (Lancang) của Trung Quốc. Việc hút nước cho đập Mạn Loan (Manwan) trong hệ thống này được thực hiện từ năm 1992-1993. Bên cạnh đó, mực nước thấp vào mùa khô ở hạ lưu Mekong trong những năm qua cũng có thể do việc hút nước cho đập thủy điện Nam Theun 2 của Lào.

Tình hình hạn hán ở Thái Lan và Campuchia cũng có vẻ nghiêm trọng. Không may là Thái Lan đã bắt đầu hút nước từ sông Mekong lên phía bắc. Tuy nhiên tôi chưa có đủ thông tin để đánh giá việc này có vai trò thế nào và sẽ dẫn tới hệ quả gì.

- Xin ông nói rõ hơn nguyên nhân khiến mực nước ở Mekong giảm mạnh trong năm nay?

- Các đập thủy điện ở thượng nguồn có thể là một nguyên nhân, đặc biệt là của Trung Quốc, khi dòng chảy ở Vân Nam được coi là dòng đơn quan trọng nhất trong mùa khô, có thể chiếm đến 40% trong những năm bình thường. Việt Nam và các nước ở hạ nguồn sông Mekong cần lo ngại về các đập của Trung Quốc, khi thủy điện Lan Thương có thể trữ lượng nước cao hơn mức trung bình một năm chảy vào Vân Nam từ phía bắc.

Thời điểm bắt đầu xây dựng đập thủy điện trên sông Lan Thương, đặc biệt là đập Tiểu Loan, một trong những con đập lớn nhất thế giới, Trung Quốc trấn an các nước ở hạ lưu rằng các đập ở đây vẫn có thể tăng dòng chảy xuống đáng kể trong mùa khô.

Tuy nhiên, bản thân Trung Quốc cũng phải gánh chịu hạn hán nghiêm trọng do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, cùng với lũ lụt trong những năm gần đây. Trong hầu hết các mùa khô, Bắc Kinh không tăng dòng chảy trên sông. Vào thời điểm đầu năm và các tháng mùa khô, dòng chảy ở Chiang Saen, gần Tam giác vàng giữa Thái Lan, Lào va Myanmar thường ở mức rất thấp, hoặc do ảnh hưởng của thời tiết, hoặc do hoạt động của các đập thủy điện ở Vân Nam.



- Điều gì cản trở các nước hạ lưu sông Mekong hợp tác để duy trì nguồn nước bền vững?

- Đây là một vấn đề mang tính nhạy cảm chính trị lớn, đến nay chưa có nước nào ở hạ lưu hay Trung Quốc sẵn sàng từ bỏ bất cứ quyền chủ quyền nào để phát triển một dòng sông chung thực sự. Thêm vào đó, không nước nào trong 4 nước thuộc Ủy hội sông Mekong (MRC) thiện chí cấp cho cơ quan này quyền lực hoặc ủng hộ về mặt chính trị để MRC thực hiện nhiệm vụ quản lý phát triển hợp tác, bền vững và hợp lý ở hạ lưu con sông.

Với Trung Quốc, nước này sẽ không chia sẻ thông tin liên tục về hoạt động của các đập thủy điện, bao gồm lượng nước xả ra mà chỉ cung cấp thông tin về lũ lụt trong mùa mưa.

- MRC cần thảo luận với Trung Quốc, nước không phải thành viên của MRC, như thế nào?

- Trong cuộc họp ở Hải Nam hôm 23/3, Trung Quốc tuyên bố trông đợi đưa ra một lộ trình hợp tác tiểu vùng với 5 nước Đông Nam Á, gồm Việt Nam, Thái Lan, Lào, Campuchia và Myanmar, theo truyền thông nước này. Chủ đề của hội nghị là "Con sông chung, cùng chia sẻ tương lai" sẽ có tác động nếu Trung Quốc thực sự có ý định cung cấp cho các nước ở hạ nguồn dữ liệu thực hoạt động của các đập thủy điện, về lượng nước xả ra bất thường và kết quả đánh giá tác động môi trường.

Tôi cho rằng điều quan trọng nhất Việt Nam có thể làm là thúc đẩy sự đoàn kết giữa 5 các nước nói trên, về việc cơ chế hợp tác cơ bản phải tập trung vào hợp tác về nước ở Mekong.

Chúng ta đều biết sự hạn chế lớn của Sáng kiến phát triển hợp tác tiểu vùng sông Mekong mở rộng (GMS) mà Ngân hàng châu Á (ADB) hỗ trợ là tập trung vào đường sá và các cơ sở hạ tầng khác trên đất liền. Ở đây rõ ràng thiếu mất vấn đề kiểm soát của các nước đối với con sông chung.

Việt Nam và các nước ở hạ lưu Mekong cũng cần nhấn mạnh rằng cơ chế hợp tác Lan Thương - Mekong (LMC) cần thực sự tập trung vào con sông, chứ không phải hỗ trợ Bắc Kinh đưa hợp tác vào sáng kiến "Một vành đai, một con đường" hoặc đưa vào Ngân hàng đầu tư hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc đưa ra. Nếu không sáng kiến của Trung Quốc sẽ không có giá trị thực chất nào so với mối quan ngại của các nước hạ nguồn về điều đang xảy ra ở dòng chính sông Mekong.

---

Hàng trăm thuỷ điện thượng nguồn Mekong đe dọa ĐBSCL

Thượng nguồn sông Mekong dự kiến có 467 thủy điện trong đó khoảng 1/4 đang trong quá trình xây dựng hoặc dự kiến xây dựng, gia tăng nguy cơ gây sạt lở và xói mòn ở hạ lưu.

Sông Cửu Long, bên lở bên bồi là quy luật bình thường của tự nhiên, tạo cân bằng tương đối cho hai bên bờ. Thế nhưng từ năm 2010 trở lại đây, sạt lở diễn ra nhanh hơn bồi tụ và vô cùng phức tạp, tác động không hề nhỏ đến phát triển kinh tế - xã hội của Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

"Một trong những nguyên nhân gây ra sạt lở ở ĐBSCL là do các nước trên thượng nguồn sông Mekong gia tăng các hoạt động kinh tế, tập trung vào thủy điện, gây ra hệ lụy tiêu cực đối với hạ lưu", ông Nguyễn Trường Sơn, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn) nhận định với báo chí.

Việc khai thác tài nguyên nước trên thượng nguồn châu thổ, đặc biệt là xây dựng đập thủy điện đã làm thay đổi dòng chảy, giảm lượng phù sa, suy giảm nguồn lợi thủy sản, xâm nhập mặn sâu vào nội vùng. Nằm ở khu vực hạ lưu sông Mekong, là nơi hứng chịu những hệ lụy gây ra bởi hoạt động của các đập thủy điện phía thượng nguồn.

Những năm gần đây, thủy điện trên dòng chính sông Mekong đua nhau mọc lên. Trung Quốc, Lào và Campuchia đã quy hoạch hơn 20 đập thủy điện, trong đó Trung Quốc đã xây được 8 đập ở thượng nguồn. Lào và Campuchia có kế hoạch xây 11 đập ở hạ nguồn. Gần đây nhất, Lào tuyên bố xây dựng đập Pak Beng - đập thủy điện lớn thứ ba, sau hai đập Xayaburi và Don Sahong, bất chấp sự phản đối từ phía các nước thuộc tiểu vùng sông Mekong.

“Nhìn chung, tất cả các thủy điện trên lưu vực sông Mekong đều có ảnh hưởng đến vùng ĐBSCL nước ta nhưng những thủy điện trên dòng chính luôn có ảnh hưởng nhiều hơn cả,” PGS, TS. Lê Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Biến đổi khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ, trả lời Zing.vBản chất ĐBSCL được hình thành do phù sa sông Mekong. Vùng đất này sẽ bị sụt lún khi không còn phù sa. Bài toán biến đổi khí hậu sẽ xảy ra nhanh hơn, nặng nề hơn khi các đập thủy điện lần lượt chặn dòng chính sông Mekong," TS. Lê Anh Tuấn lo ngại.



Trong một báo cáo của Ủy ban Sông Mekong, nếu cả 3 công trình thủy điện của Lào: Xayaburi, Don Sahong, Pak Beng đi vào hoạt động, thì tổng lượng dòng chảy sẽ giảm 6,2%/tháng, xâm nhập trên sông xâm nhập mặn trên sông Tiền, sông Hậu lấn sâu vào từ 2,8-3,8 km. Và với viễn cảnh không xa, khi cả chuỗi 11 đập thủy điện hoạt động thì tổng lượng dòng chảy sẽ giảm hơn 27%/tháng, xâm nhập mặn sẽ vào sâu trên sông Tiền, sông Hậu khoảng từ 10-18 km.

Theo ước tính của CGIRA, Nhóm tư vấn nghiên cứu nông nghiệp quốc tế, đến năm 2030, cả vùng hạ lưu ĐBSCL sẽ bị bao phủ bởi khoảng 470 đập thủy điện lớn nhỏ. Số lượng hồ chứa được quy hoạch trên thượng lưu sông Mekong sẽ đạt tổng dung tích 101,9 tỷ m3.

Việc xây dựng và lên kế hoạch xây dựng hàng chục con đập trên dòng Mekong mang lại một số lợi ích cho quốc gia sở hữu nhưng lại gây ra vô vàn hệ lụy cho khoảng 60 triệu người sống phía dưới hạ lưu.


Dự kiến năm 2030,cả vùng hạ lưu ĐBSCL sẽ bị bao phủ bởi khoảng 468 đập thủy điện lớn nhỏ.
Điều khiến các chuyên gia lo ngại lượng cát thô nằm trong phù sa sẽ không còn về đồng bằng sông Cửu Long nữa.

"Phù sa bị thủy điện ngăn lại sẽ mất đi vĩnh viễn không gì bù đắp được. Khi đó, sụt lún bao gồm cả sụt lún tự nhiên, sụt lún do khai thác nước ngầm, sạt lở, nước biển dâng sẽ đáng sợ hơn rất nhiều”, TS Lê Anh Tuấn nói.

Cùng chung mối lo ngại vói ông Lê Anh Tuấn, chuyên gia về tài nguyên nước Nguyễn Thị Phương Lâm cho biết: “Các đập thượng nguồn ở Trung Quốc đã giữ lại 30% phù sa, đập xây trên dòng chính của Lào và Campuchia sẽ chặn khoảng 5% nữa. Ít nhất 50% đất canh tác ở ĐBSCL sẽ bị tác động do mất phù sa và dinh dưỡng từ các công trình thủy điện.”


Sinh kế người dân ĐBSCL bị đe dọa
Sông Mekong bắt nguồn từ tỉnh Thanh Hải của Trung Quốc, chảy qua Tây Tạng và Vân Nam trước khi đi vào Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và đổ ra biển tại Việt Nam. Theo tính toán, tổng lượng dòng chảy các sông suối vào lãnh thổ Việt Nam khoảng 830-850 tỉ m3/năm, trong đó sông Mekong đóng góp là 475 tỉ m3, tương đương với 53-57% tổng lượng dòng chảy toàn lãnh thổ.

Con sông này có vị trí quan trọng không chỉ đối với ĐBSCL mà đối với phát triển nhiều vùng khác như Tây Nguyên và những vùng lãnh thổ Việt Nam nằm trong lưu vực.

Tuy nhiên thời gian trở lại đây, nguồn nước suy giảm trên sông Mekong, tình trạng xâm nhập mặn tăng nhanh và nguy cơ nước biển dâng ảnh hưởng đến kế sinh nhai của bà con vùng ĐBSCL.

Sự mất mát lương thực do tác động của chuỗi các đập thủy điện sẽ rất cao và tăng dần theo thời gian. Khả năng “tan rã” quá trình kiến tạo đồng bằng khiến vùng châu thổ có thể không còn là vựa lúa của Việt Nam, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh lương thực quốc gia, ông Lê Anh Tuấn nhận định.

Trong điều kiện chịu tác động của biến đổi khí hậu, thủy điện trên Mekong còn mở đường cho xâm nhập mặn lấn sâu vào ĐBSCL trong mùa khô, nông dân sẽ phải vất vả hơn.


Hạn mặn đe dọa vùng ĐBSCL. Ảnh: Ngọc Trinh
Ngoài ra, phù sa bị giữ lại phía thượng nguồn sẽ dẫn đến suy giảm nguồn cung cấp dinh dưỡng quan trọng cho hoạt động sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL.

Tính toán sơ bộ, tác động tích lũy của dự án thủy điện trên dòng chính cùng với các bậc thang thủy điện dòng chính sông Mekong có thể làm giảm từ 6-10% nguồn chất dinh dưỡng (đạm và lân) cho ĐBSCL. Theo đó, năng suất cây trồng được dự báo sẽ giảm từ 0,6-1 tấn/ha.

“Các dự án phát triển thủy điện làm ngưỡng đói nghèo gia tăng,” TS. Naruepon Sukumasvin, Ban Thư ký Ủy hội sông Mê Kông Quốc tế cảnh báo. “Sản lượng đánh bắt cá ở hành lang sông Mê Kông sẽ giảm khoảng 1,57 tỉ USD”.

“Lượng cá trên dòng Mê Kông giảm, trọng lượng cá cũng giảm và ít cá to. Khoảng 60% thành phần loài di cư bị giảm sút. Theo đó xuất khẩu cá da trơn có giá trị hàng tỉ đô la của Việt Nam bị đe dọa, do cá da trơn phụ thuộc nguồn thức ăn là cá trắng di cư,” TS. Naruepon Sukumasvin thông tin thêm.

Cuộc sống của gần 20 triệu cư dân ĐBSCL sống nương nhờ nông nghiệp, nương nhờ đánh bắt cá đang bị đe dọa bởi những đập thủy điện được xây dựng ngày một nhiều phía thượng nguồn.

Đồng bằng sông Cửu Long nằm ở hạ lưu Châu thổ sông Mekong có diện tích gần 4 triệu ha, chiếm 12% diện tích toàn quốc và 5% diện tích lưu vực sông Mekong. Đồng bằng sông Cửu Long có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và là địa bàn trọng điểm trong chiến lược an ninh lương thực quốc gia, đóng góp 50% sản lượng lương thực, gần 70% kim ngạch xuất khẩu thủy sản, 90% sản lượng gạo xuất khẩu của cả nước, theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Theo_Int