Vì sao có nước chạy xe bên phải, có nước bên trái?

Vì sao có nước chạy xe bên phải, có nước bên trái?


Trong tổng số 240 quốc gia và vùng lãnh thổ của thế giới, có 165 nơi áp dụng phương thức lưu thông phía tay phải, chỉ 75 nơi là di chuyển bên tay trái.

Vì sao có sự phân chia này?

Vì sao có nước chạy xe bên phải, có nước bên trái?



Con người đi bên phải trước hay bên trái trước?

Con người đã bắt đầu lối lưu thông đi phía bên trái từ rất xưa. Thời cổ đại, người Hi Lạp, La Mã đã đi phía bên trái.

Năm 1998, các nhà khảo cổ tìm thấy dấu vết bánh xe kéo ở một cái mỏ cổ thời La Mã ở Swindon, miền nam nước Anh. Các dấu bánh xe phía tay trái của con đường in rất sâu, cho thấy xe cộ khi ra khỏi mỏ chất đầy tải, ngược lại dấu bánh xe phía tay phải đường thì khá mờ, cho thấy khi xe cộ đi vào mỏ là xe không.


Bản đồ các nước lưu thông bên trái và phải - Ảnh: Worldstandards

Từ lúc xuất hiện các phương tiện di chuyển thô sơ như ngựa và xe kéo bằng sức ngựa, có lẽ đế chế La Mã rồi đến Anh là những quốc gia khai sinh phương thức lưu thông phía tay trái.

Nguồn gốc của lối di chuyển này bắt đầu từ các kỵ sĩ La Mã và Anh thời xưa thường cưỡi xe trận hoặc ngựa đi bên tay trái con đường. Bởi con người đa số là thuận tay phải (70-95% là thuận tay phải), đi phía trái thì tay phải sẽ được rảnh rang để rút gươm chiến đấu.

Tại Pháp, trước cuộc cách mạng 1789, giới quyền quý đi bên tay trái buộc các thứ dân phải đi bên phải. Sau cuộc Cách mạng lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế của vua Loius XVI, giới quyền quý sống ẩn mình, không dám phô trương như trước và thế là họ cũng đi bên tay phải như các thứ dân. Đến năm 1794, một đạo luật bắt buộc mọi người di chuyển phía tay phải khiến phương thức lưu thông này ngày càng phổ biến.

Từ năm 1760-1840, vai trò của nước Pháp ở châu Âu và trên thế giới rất quan trọng. Năm 1804, khi Napoleon lên ngôi hoàng đế, ông đã tiến hành nhiều cuộc chiến chinh phục các nước Bỉ, Hà Lan, Luxembourg, Thụy Sĩ, Đức, Ba Lan và một số vùng của Tây Ban Nha và Ý, càng làm cho phương thức di chuyển bên phải được phổ biến rộng hơn.

Các nước chống lại Napoleon như Anh, đế quốc Áo-Hung và Bồ Đào Nha thì vẫn duy trì phương thức di chuyển bên tay trái. Sự phân hóa về phương thức di chuyển này kéo dài hơn một thế kỷ, cho đến sau Thế chiến thứ nhất.


Bảng báo giao thông nhắc nhở đi bên trái ở Úc - Ảnh: Wikipedia

Ở Bắc Mỹ, vào những năm 1700 trước khi lập quốc, người dân Mỹ đã có thói quen di chuyển bên phải. Lý do là thời đó người Mỹ thường dùng những cỗ xe tải do vài đôi ngựa kéo để vận chuyển hàng hóa.

Do cỗ xe không có chỗ cho người lái ngồi, người lái thường cưỡi con ngựa ở hàng cuối phía bên trái, tay trái cầm cương để tay phải dễ dàng điều khiển lũ ngựa bằng roi. Để thuận tiện quan sát, người lái thường điều khiển xe đi sát phía lề phải con đường, hình thành thói quen đi bên phải. Cũng trùng hợp là vào cuối thế kỷ 18, di dân từ các nước châu Âu ồ ạt đổ vào nước Mỹ, mang theo các tập quán sinh hoạt cũng như thói quen lưu thông phía tay phải càng làm cho nó trở nên phổ biến rộng khắp.

Lưu thông phía phải đã trở thành bắt buộc với các đạo luật ban hành vào các năm 1792 ở bang Pennsylvania, 1804 ở New York và 1813 ở bang New Jersey.

Nhiều nước châu Á vẫn lưu thông bên trái, vì sao?


Xe tay lái bên phải dành cho những nước lưu thông bên trái và xe tay lái bên phải - Ảnh: Citymetric

Bắt đầu từ thế kỷ 19, xu hướng chung của thế giới là lưu thông phía tay phải, chỉ có người Anh vốn bảo thủ là kiên quyết không hòa nhập vào xu hướng này với một đạo luật ban hành năm 1773, chính thức bắt buộc việc lưu thông phía tay trái.

Các nước thuộc địa của Anh dĩ nhiên cũng phải tuân thủ theo quy định này của "mẫu quốc". Đó là lý do tại sao cho đến ngày nay, các nước Ấn Độ, Úc, New Zealand, Hong Kong, Singapore và một số nước châu Phi (Kenya, Tanzania, Uganda, Zambia, Zimbabwe và Nam Phi) vốn là thuộc địa cũ của Anh, vẫn duy trì phương thức lưu thông bên tay trái.

Một trường hợp khá thú vị là Nhật Bản, dù nước này không phải là thuộc địa của Anh nhưng ngay từ thời Mạc phủ Tokugawa (1603-1868), người dân nước này đã quen với lưu thông phía tay trái.

Bắt đầu từ năm 1872, người Anh trợ giúp kỹ thuật cho chính phủ Nhật trong việc xây dựng mạng lưới đường sắt và tàu điện đầu tiên ở nước này. Do đó, các đoàn tàu hỏa và tàu điện đều đi ở phía trái theo kiểu Anh càng làm cho lối lưu thông này trở thành truyền thống, sau đó được chính thức hóa bởi một đạo luật ban hành vào năm 1924.

Hiện nay, ở châu Á, ngoài các nước kể trên còn có Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Brunei, Macau, Bangladesh, Sri Lanka, Nepal và Bhutan là vẫn lưu thông phía trái.

Trong giai đoạn thế kỷ 19 đến nửa đầu thế kỷ 20, nước Pháp ra sức mở rộng tầm ảnh hưởng thông qua việc xâm chiếm các nước ở châu Phi (Morocco, Tunisia, Algeria, Niger, Nigeria, Senegal, Gambia, Gabon, Cameroon…) và châu Á (Lào, Campuchia, Việt Nam), họ cũng áp dụng phương thức lưu thông bên phải cho các nước thuộc địa này.

Cho đến trước Thế chiến thứ nhất (1914-1918), có đến 104 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng phương thức lưu thông bên trái. Nhưng từ năm 1919-1986, có 34 nước chuyển sang lối lưu thông bên tay phải theo xu hướng chung của thế giới.

Một điều khá thú vị là lưu thông phía tay phải cũng áp dụng cho cả đường sắt lẫn đường thủy và đường hàng không chứ không chỉ cho riêng đường bộ.

Mạng lưới đường sắt ở các nước Bắc Mỹ, châu Âu và châu Mỹ Latin đều áp dụng phương thức lưu thông bên phải.

Còn về đường thủy, theo Quy định quốc tế về phòng tránh va chạm trên biển của Tổ chức Hàng hải quốc tế IMO, các tàu thuyền có gắn động cơ di chuyển trên một hải lộ hẹp (như eo biển, vịnh, kênh) phải đi sát bờ phía mạn phải của tàu (starboard). Khi hai chiếc tàu đi ngược chiều nhau và cò khả năng xảy ra va chạm, mỗi chiếc phải lách tránh về phía phải của mình.

Cơ quan quản lý hàng không Hoa Kỳ FAA cũng có quy định tương tự: các máy bay khi đang bay nếu xảy ra trường hợp đối đầu nhau, mỗi chiếc phải lách tránh về phía tay phải của mình.

---

Việc chuyển đổi thói quen giao thông từ tay trái sang tay phải ở bất kỳ quốc gia nào cũng đều rất khó khăn, bởi nó đã thành một tập quán ăn sâu vào đời sống người dân từ lâu đời. Nhưng đặc biệt có một đất nước đã chuyển đổi lưu thông từ phía trái sang phía phải chỉ sau một đêm. Đó là quốc gia nào? Mời các bạn đón xem Kỳ 2 của bài viết này: Từ trái sang phải chỉ sau một đêm.

---

Kỳ 2_ Vì sao có nước chạy xe bên phải, có nước bên trái?: 'Kỳ tích' Thụy Điển.

Bắt đầu từ thế kỷ 19, xu hướng chung của thế giới là lưu thông phía tay phải. Theo xu hướng này, Thụy Điển đã quyết định cho người dân chuyển đổi cách thức lưu thông.

Video: Vì sao có nước chạy xe bên phải, có nước bên trái?: 'Kỳ tích' Thụy Điển



Và họ đã lập 'kỳ tích' khi chỉ sau một đêm, lưu thông cả nước từ bên trái được chuyển sang bên phải trong êm thắm.

"Ngày H"

Ngày 3-9-21967 là một ngày đáng nhớ nhất trong lịch sử giao thông Thụy Điển bởi đây là ngày mà người dân cả nước này đồng loạt từ bỏ lối lưu thông lái xe phía bên trái, chuyển sang bên phải. Thời điểm chính thức chuyển đổi bắt đầu từ 5h sáng ngày chủ nhật 3-9-1967.

Ngày đó được gọi chính thức là ngày "chuyển đổi lưu thông sang phải" hay đơn giản là ngày H (Dagen H trong tiếng Thụy Điển, chữ H là viết tắt của từ Hogertrafikomlaggningen - chuyển đổi lưu thông sang phía phải).

Việc chuyển đổi này nhằm đưa giao thông của Thụy Điển đồng nhất với các nước láng giềng và phần còn lại của châu Âu lục địa.

Trước đó, vào năm 1955, chính phủ Thụy Điển đã tổ chức trưng cầu dân ý về việc chuyển đổi lưu thông từ tay trái sang phía phải, nhưng 83% dân chúng phản đối. Mãi đến năm 1967, chính phủ kiên quyết thực hiện việc chuyển đổi để phù hợp với xu thế chung, tạo thuận lợi cho việc giao thương.

Một lý do khác không kém phần quan trọng là chính phủ Thụy Điển rất quan ngại về an toàn giao thông, với số lượng ôtô đăng ký lưu thông tăng vọt từ 862.992 chiếc lên 1.976.248 chiếc chỉ trong 10 năm (dân số Thụy Điển lúc đó khoảng 7, 8 triệu người).

Lý do là, mặc dù lái xe về bên trái, lẽ ra phải sắm xe có tay lái bên phải, rất nhiều người Thụy Điển lại sở hữu xe với tay lái nằm bên trái do mua xe nhập khẩu. Các hãng sản xuất ôtô lớn của Thụy Điển cũng đã chọn hướng phục vụ cho thị trường tiêu thụ chủ yếu của họ là châu Âu nên phần lớn các xe sản xuất ra đều gắn tay lái bên trái.

Sử dụng ôtô "tay lái nghịch" có lẽ là nguyên nhân chính gây ra các vụ tai nạn giao thông chết người ngày càng tăng ở Thụy Điển, từ 595 vụ vào năm 1950 lên 1.313 vào năm 1966, bên cạnh tần suất các vụ va chạm ngày càng tăng ở khu vực biên giới giữa Thụy Điển với Đan Mạch, Na Uy và Phần Lan, những nước áp dụng phương thức lưu thông bên phải.

Điều này gợi nhớ lại việc Việt Nam vào những năm 1990 cũng cho phép nhập khẩu ôtô đã qua sử dụng từ Nhật. Các xe này vốn là hàng sử dụng nội địa, lưu thông bên trái nên tay lái nằm bên phải.

Khi đưa vào sử dụng, người ta mới phát hiện ra rằng loại ôtô "tay lái nghịch" này rất không an toàn khi lưu thông trên đường. Do đó, mới có quy định bắt buộc các loại ôtô này phải chuyển đổi tay lái sang trái ("tay lái thuận") mới được cấp phép lưu hành.


Trong khi nhiều nước chuyển sang lưu thông bên phải, người Anh vẫn giữ lối lưu thông bên trái - Ảnh: Wikipedia

Cuộc chuyển đổi kỳ công và tốn kém

Đầu tiên, chính phủ Thụy Điển đã đầu tư rất nhiều tiền của vào khâu hoạch định các công việc cần thiết phải làm và chuẩn bị thật đầy đủ cơ sỡ vật chất, sản xuất các biển báo giao thông cho toàn bộ hệ thống đường bộ.

Đây không phải công việc đơn giản và rất tốn kém. Dự tính, tổng chi phí cho chiến dịch chuyển đổi lưu thông này tốn đến 628 triệu kronor (đồng tiền Thụy Điển).

Một phần ngân sách cho Ngày H cũng được chi cho công tác truyền thông để nâng cao ý thức của công chúng Thụy Điển và tranh thủ sự đồng tình của người dân cho sự chuyển đổi. Ước tính chính phủ Thụy Điển đã tốn khoảng 43 triệu kronor cho quảng cáo ngày H trên truyền hình, phát thanh và báo chí và các cuộc nói chuyện trong nhà trường.

Ngày H còn có logo riêng được vẽ trên các bảng quảng cáo, xe buýt và bao bì thực phẩm. Thậm chí còn có những cuộc thi sáng tác bài hát cổ động cho sự chuyển đổi giao thông. Bản nhạc "Hãy đi về bên phải, Svensson" được bình chọn và leo lên vị trí số 5 trong danh sách những bài hát hay nhất của Thụy Điển năm 1967.

Trong khi đó các đài truyền hình mời những nhân vật nổi tiếng trên thế giới tham gia các chương trình ăn khách nhất nhằm phổ biến đến khán giả thông tin chi tiết về Ngày H.

Chính phủ Thụy Điển nhấn mạnh với người dân về tầm quan trọng của ngày H: tạo danh tiếng quốc tế cho Thụy Điển, mang lại nhiều lợi ích về lâu dài cho thương mại và giao thông của đất nước... Một yếu tố thuận lợi nữa là Thụy Điển có "nền văn hóa phục tùng" nói chung và sự tin tưởng vào chính quyền rất cao vào thời đó. Nhờ thế suy nghĩ của công chúng dần thay đổi.

Trong thời gian hướng đến ngày H, mỗi địa phương đều phải xử lý các vấn đề từ vẽ lại biển báo đường xá, di dời các trạm xe buýt, các trụ đèn tín hiệu giao thông và thiết kế lại các giao lộ, các làn đường dành cho xe đạp và đường một chiều.

Một vài thành phố gồm cả Stockholm, Malmö và Helsingborg đều tận dụng sự thay đổi này để áp dụng những thay đổi về giao thông ở quy mô rộng, chẳng hạn đóng cửa các tuyến xe điện để chuyển sang thêm nhiều tuyến xe buýt hơn.

Hàng trăm chiếc xe buýt được các địa phương trên cả nước mua mới, và khoảng 8.000 chiếc xe buýt cũ được điều chỉnh lại thiết kế để cửa mở ra cả hai bên. Tổng cộng chi phí để điều chỉnh các phương tiện giao thông công cộng là 301 triệu kronor.

Khoảng 360.000 biển báo giao thông phải được thay đổi trên khắp đất nước mà phần lớn là diễn ra chỉ trong một ngày trước khi chuyển sang lái xe về bên phải. Các nhân viên giao thông cùng với quân đội làm việc đến tối muộn để đảm bảo rằng công việc được hoàn tất trước khi Ngày H khởi động vào sáng Chủ nhật.

Tất cả phương tiện giao thông trừ các phương tiện thiết yếu đều bị cấm lưu thông trong thời gian thay thế biển báo hiệu và đèn tín hiệu.

Kỷ nguyên mới


Đường phố Thụy Điển trong ngày H - Ảnh: Reddit

Khi Ngày H cuối cùng cũng đến, tất cả những vất vả dường như đã được đền đáp. Trên khắp cả nước, người dân Thụy Điển bắt đầu cẩn thận lái xe về bên tay phải vào đúng 5h sáng 3-9-1967.

Giới truyền thông quốc tế đổ xô đến Thụy Điền để làm phóng sự về ngày H. Phần lớn đều đưa ra những dự báo bi quan khi cho rằng sẽ xảy ra vô số tai nạn giao thông kinh hoàng do người Thụy Điển không quen với sự thay đổi một tập quán lưu thông từ rất lâu đời.

Nhưng rồi họ đã phải thất vọng, vì ngày đầu tiên sau ngày H chỉ có tất cả 157 tai nạn giao thông nhẹ trên khắp cả nước và không có ai thiệt mạng.

Tổng cộng cả năm 1967, chỉ 1.077 người chết và 21.001 người bị thương, giảm xuống từ 1.313 người chết và 23.618 người bị thương vào năm 1966, năm cuối cùng còn lưu thông phía tay trái.

Đây quả là một kỳ công về chuyển đổi phương thức lưu thông, đến nay chưa có quốc gia nào làm tốt như người Thụy Điển. Cũng chưa từng có quốc gia nào bỏ ra nhiều nhân lực và tiền của đến thế để đạt được các luật lệ giao thông quốc tế đồng nhất.

Tính tổng cộng, dự án tiêu tốn hết 628 triệu kronor, tương đương với thời giá hiện nay là 2,6 tỉ kronor (khoảng 316 triệu đôla Mỹ).

Các chuyên gia kinh tế Thụy Điển ngày nay nhận định rằng tổng chi phí cho việc chuyển đổi giao thông thật ra tương đối nhỏ nếu xét theo quy mô sự chuyển đổi - vốn là dự án cơ sở hạ tầng lớn nhất mà Thụy Điển từng thực hiện. Tổng chi phí đó chỉ chiếm khoảng 10% so với tổng ngân sách hiện nay của Cục giao thông Vận tải Thụy Điển là 25 tỉ kronor (2,97 tỉ đôla Mỹ).

Điều này là nhờ vào khả năng làm việc của chính quyền Thụy Điển, vốn nổi tiếng thế giới về sự hiệu quả và công tác trù liệu kế hoạch rất kỹ, cũng như khâu hậu cần hoàn hảo của họ.

Theo Internet