Dấu ấn của gia tộc giàu nhất Sài Gòn xưa

Sách Gia tộc Huyện Sĩ – Dấu ấn còn ghi.
Dấu ấn của gia tộc giàu nhất Sài Gòn xưa


“Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi” không chỉ kể lại câu chuyện của một gia tộc, mà còn khơi dậy tinh thần của những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế.

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi là cuốn sách viết về một trong những dòng họ nổi tiếng gắn bó với vùng đất Sài Gòn - Nam Kỳ từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.

Diện mạo của một gia tộc lừng danh đất Nam Kỳ

Huyện Sĩ tên thật là Lê Nhất Sĩ (1838-1900), sau đổi tên là Lê Phát Đạt là một bậc phú hào trọng nghĩa, trọng đạo. Ông sinh ra trong một gia đình công giáo, quê ở Tân An, Long An. Nhờ thụ huấn trong trường nhà dòng, ông thông thạo tiếng Latin, tiếng Pháp, tiếng Hoa và chữ Quốc ngữ. Ông được chính quyền Nam Kỳ tuyển dụng làm phiên dịch viên.

Trong thời gian làm phiên dịch, ông trở nên giàu có nhờ mua một số đất bỏ hoang chính quyền bán đấu giá, sau mua thêm đất ở Sài Gòn và phát triển kinh doanh. Năm 1880, ông làm ủy viên Hội đồng quản hạt Nam Kỳ và được phong hàm cấp huyện nên được gọi là Huyện Sĩ.

Ông kết hôn với bà Agnès Huỳnh Thị Tài (1845-1920), có tám người con, bốn trai, bốn gái. Bà Marie Lê Thị Bình (1880-1964) là mẹ của Jeanne Mariette Nguyễn Hữu Hào - tức Hoàng hậu Nam Phương.

Từ cuối thế kỷ 19 trở đi, Huyện Sĩ và con cháu đời sau đã dâng cúng đất đai, góp công góp của xây dựng nhiều ngôi thánh đường lớn: Chợ Đũi, Chí Hòa, Hạnh Thông Tây… Đồng thời gia tộc cũng đóng góp nhiều cho xã hội, phục vụ phát triển đời sống của mọi người.

Cuốn sách Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy kể lại hành trình lập nghiệp, truyền đời và cống hiến, đóng góp về kinh tế, giáo dục và phúc thiện cho xã hội của Huyện Sĩ Lê Phát Đạt, nhân vật tiêu biểu của dòng họ Lê Phát.

Sách tập hợp nhiều thông tin, hình ảnh và ghi chép ít được công bố trước đây về dòng họ Lê Phát - Huyện Sĩ, được tác giả sưu tầm và tổng hợp từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau, đặc biệt là kết quả của những chuyến đi điền dã.

Theo tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy, để viết nên cuốn sách này, bà đã dành nhiều năm miệt mài sưu tầm, đối chiếu tư liệu và liên tục lần tìm dấu xưa của gia tộc Hoàng hậu Nam Phương.

Trên trang cá nhân bà viết “Những nơi tôi tìm là các nhà thờ cổ xưa khắp Sài Gòn như Cầu Kho, Chợ Quán, Huyện Sĩ, Chí Hòa, Hạnh Thông Tây, Thánh Phanxicô Xaviê, Thủ Đức, Tân Định, Đan viện Cát Minh, Tu viện Dòng Thánh Phaolô thành Chartres, Tu viện Dòng Nữ Tử Bác Ái Vinh Sơn… cho đến nhà thờ ở các tỉnh như Tân An (Long An), Tân Triều (Đồng Nai), Lái Thiêu (Bình Dương), Chính tòa Đà Lạt, Tân Bùi (Bảo Lộc)…

Thật may mắn, đi đến đâu tôi cũng được quý linh mục, cha sở, các sœur bề trên, quý nữ tu, các thầy và các anh chị giúp việc trong xứ giúp đỡ. Nguồn thông tin trên các trang Gallica (thư viện số thuộc Thư viện Quốc gia Pháp), Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, II, III và các anh chị em thân hữu chia sẻ đã hỗ trợ tôi rất nhiều trong việc tìm kiếm tài liệu, đối chiếu thông tin”.

Từ việc lần tìm dấu xưa của gia tộc hoàng hậu Nam Phương, ghi chép lại lời kể của các hậu duệ, sưu tầm hình ảnh, văn bản, bi ký và tư liệu gốc…, tác giả dần dựng lại bức tranh về một gia tộc, từ ông bà Huyện Sĩ đến Hoàng hậu Nam Phương, đã sống, làm việc và phụng sự cho cộng đồng bằng tất cả tấm lòng.

Như nhận định của tác giả sách: “… 'gia sản' lớn nữa mà gia đình giàu nhứt xứ Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX đầu XX để lại chính là trách nhiệm đối với xã hội. Gia đình Huyện Sĩ làm ăn phát đạt, giàu có nhưng luôn dùng phần lớn tài sản, lợi nhuận để lo cho an sinh xã hội: cấp học bổng, xây nhà phước thiện, giúp trại tế bần, bệnh viện, trường học, viện mồ côi…”.


Chân dung ông bà Huyện Sĩ Lê Phát Đạt.

Những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi là món quà tri ân của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy đối vùng đất Sài Gòn - Gia Định (đã cưu mang bà gần 30 năm), nơi có những gia tộc lớn đã đóng góp cho công cuộc phát triển và để lại dấu ấn cho những thế hệ sau này: “Nhứt Sĩ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa”.

Sách gồm ba chương chính: Chương I - “Gia tộc Huyện Sĩ” giới thiệu khái quát về dòng họ Lê Phát, cùng lát cắt lịch sử cuộc đời của ông bà Huyện Sĩ Lê Phát Đạt – những người đặt nền móng hình thành và gây dựng danh tiếng cho gia tộc Huyện Sĩ.

Chương II - “Hậu duệ của gia tộc Huyện Sĩ” nói về năm người con, có nhiều tư liệu tương đối đầy đủ (Lê Phát Thanh, Lê Phát Tân, Lê Phát An, Lê Phát Vĩnh, Lê Thị Bình), cùng một số cháu chắt tiêu biểu như Marie Agnès Nguyễn Hữu Hào, Jeanne Mariette Nguyễn Hữu Hào - tức Hoàng hậu Nam Phương, Sabine Didelot và Pascal Lê Phát Tân.

Chương III - “Tìm lại dấu xưa” dẫn người đọc trở lại với những di tích và công trình gắn bó với gia tộc, như trường Tiểu học tư thục Lê Văn Gẫm, nhà thờ Huyện Sĩ, Nhà Phước Thiện Thủ Đức,… Bên cạnh đó, chương này còn ghi lại những dấu ấn đặc trưng của dòng tộc với những đóng góp như tặng chuông cho nhà thờ và tà áo dài truyền thống, như những biểu tượng văn hóa - tinh thần còn lưu lại đến nay.

Phần “Đọc thêm” ở cuối sách cung cấp nhiều tư liệu ít được biết, bao gồm: niên biểu “dấu ấn” của gia tộc, mối giao tình giữa dòng họ Huyện Sĩ và triều Nguyễn, câu chuyện về người cháu rể Jacques Lê Văn Đức, cùng chương trình cải táng ông Huyện Sĩ để đưa phần mộ về lại nhà thờ Huyện Sĩ.

Những nội dung này góp phần làm sáng tỏ hơn diện mạo của một gia tộc lừng danh đất Nam Kỳ, gắn với câu vè dân gian truyền tụng: “Nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa.”

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi không chỉ kể lại câu chuyện của một gia tộc, mà còn khơi dậy tinh thần Sài Gòn, một tinh thần của những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế.

Trong một Sài Gòn - TP.HCM đang thay đổi từng ngày, việc trở lại với câu chuyện của gia tộc Huyện Sĩ là một cách đọc lại ký ức của thành phố: đọc để hiểu vì sao nơi này luôn có một nhịp sống vừa náo nhiệt, vừa chan chứa tình người; đọc để nhận ra rằng, giữa bao lớp bê tông và ánh đèn hiện đại, thành phố vẫn còn một phần hồn xưa - phần hồn được tạo nên bởi những con người biết dựng nên công trình không chỉ bằng vật liệu, mà bằng lòng tin, trí tuệ và trách nhiệm với mảnh đất họ sinh ra.

---

Làm rõ nghi vấn quanh cuộc đời Hoàng hậu Nam Phương

“Theo dấu chân Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại” tái hiện cuộc đời của Hoàng hậu Nam Phương và góp thêm một góc nhìn mới, xác thực về bà và Vua Bảo Đại.

Với độ lùi của thời gian và ngày càng có nhiều nguồn tư liệu (như báo chí xưa được số hóa) đưa lên mạng diện rộng, cho phép khai thác trực tuyến, thời gian qua đã có nhiều tác phẩm viết về Hoàng hậu Nam Phương được xuất bản, góp phần làm sáng tỏ chân dung của Hoàng hậu cuối cùng của chế độ quân chủ Việt Nam.


Sách Theo dấu Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại. Ảnh: MC.

Vị hoàng hậu của thời đại mới qua cách tiếp cận của người viết sử

Tuy nhiên, cuộc đời của Hoàng hậu Nam Phương vẫn còn nhiều bí ẩn do trong các tác phẩm được xuất bản còn tồn nghi nhiều chi tiết, sự kiện thiếu chính xác, chưa được kiểm chứng, hay những thông tin được thêu dệt thành giai thoại không có bằng chứng rõ ràng. Thậm chí còn có những thông tin còn được đặt dưới góc nhìn có phần cảm tính, phiến diện.

Với mong muốn làm rõ những chi tiết / thông tin còn chưa đúng về cuộc đời của Hoàng hậu Nam Phương cũng như Vua Bảo Đại, hai tác giả Vĩnh Đào và Nguyễn Thị Thanh Thúy đã tiến hành sưu tầm, khảo cứu, xác minh, kiểm chứng thông tin về hai nhân vật lịch sử có cuộc đời khác biệt và chiếm được khá nhiều sự quan tâm của công chúng này.

Bằng cách tiếp cận của người viết sử, hai tác giả đã dành ra 3 năm trời ròng rã để thực hiện nhiều chuyến đi thực tế đến những nơi lưu dấu Hoàng hậu (những nơi Hoàng hậu đi qua và sinh sống) để gặp gỡ nhân chứng và hậu duệ những người cùng thời, đồng thời truy tìm tài liệu gốc có liên quan từ các Trung tâm Lưu trữ, Thư viện quốc gia của Việt Nam và Pháp.

Trên cơ sở nguồn tài liệu sưu tầm, được chắt lọc, đối chiếu, kiểm chứng cẩn thận, hai tác giả đã viết nên cuốn Theo dấu chân Hoàng hậu Nam Phương và vua Bảo Đại, tái hiện chân dung Hoàng hậu Nam Phương một cách khách quan nhất trong khả năng có thể.

Cuốn sách không chỉ dựng lại cuộc đời và chân dung của Hoàng hậu Nam Phương - một vị hoàng hậu của thời đại mới, với những hình ảnh chưa từng thấy trong triều đình nhà Nguyễn, đồng thời làm rõ những chi tiết còn tồn nghi, thiếu chính xác có phần lặp đi lặp lại, rất phổ biến về lai lịch của Hoàng hậu, cũng như ngày sinh và gia thế của cha bà - ông Nguyễn Hữu Hào.

Cuốn sách cũng đề cập những chuyện ít biết về quãng đời 16 năm của Hoàng hậu Nam Phương trên đất Pháp (1947-1963) như những cố gắng hàn gắn tình cảm của bà với vua Bảo Đại sau một loạt những biến cố đã đẩy hai người trở thành vị vua và hoàng hậu cuối cùng của triều đại quân chủ phong kiến Việt Nam. Chuyện quản lý tài sản và giao thiệp của Hoàng hậu với giới thượng lưu Pháp. Cách Hoàng hậu một mình nuôi dạy 5 người con. Đời sống tình cảm nhiều muộn phiền, những năm cuối đời lặng lẽ và cái chết đột ngột…

Xác minh nhiều chi tiết liên quan đến tiểu sử Hoàng hậu

Theo hai tác giả, hầu hết sách / bài viết về Hoàng hậu cuối cùng của Việt Nam đều lặp đi lặp lại những chi tiết không đúng liên quan đến tiểu sử của bà. Theo các sách / bài viết này bà là cháu ngoại ông Lê Phát Đạt, một trong bốn người giàu nhất Nam Kỳ. Ông Lê Phát Đạt thuộc một gia đình Công giáo lâu đời, người đã xây cất nhà thờ Huyện Sỹ, là cháu chắt của thánh tử đạo Lê Văn Gẫm; thân phụ của bà là ông Nguyễn Hữu Hào, một đại điền chủ có ruộng đất trải dài hầu hết tỉnh miền Nam.

Hoàng hậu Nam Phuơng

Để xác minh lại những chi tiết không đúng này, hai tác giả đã về xứ đạo Thánh Gẫm, quê hương của thánh tử đạo Mathier Lê Văn Gẫm. Tại đây, họ gặp một số gia đình thuộc dòng họ Thánh Gẫm và được cung cấp Bảng gia phả của dòng họ này. Qua các cuộc tiếp xúc và tài liệu thu thập được, hai tác giả xác nhận ông Lê Phát Đạt không có họ gì với Thánh Lê Văn Gẫm, nhưng ông Nguyễn Hữu Hào thì lại thuộc dòng họ này.

Về thân phụ của Hoàng hậu, ông Nguyễn Hữu Hào, hai tác giả cũng xác nhận ông không sinh ra trong một gia đình đại điền chủ giàu có ở Gò Công, mà sinh ra trong một gia đình nghèo theo Công giáo, gốc ở làng Tân Hòa, thuộc địa phận Chợ Lớn, Sài Gòn ngày nay.

Ông mồ côi từ bé, vì sáng dạ nên được gửi đi học giáo lý sau đó về làm việc cho đại phú Lê Phát Đạt - ông ngoại của Nam Phương Hoàng hậu. Trong quá trình đó, ông đã tiếp xúc và đem lòng yêu bà Lê Thị Bình, từ đó mà hai chị em Nguyễn Hữu Thị Lan ra đời. Việc ông sở hữu đất đai, gia sản giàu có chỉ đến sau khi thành thân cùng bà Bình, chứ không có sẵn khi ông ra đời.

Về ngày sinh của Hoàng hậu Nam Phương, trên bia mộ của bà ghi là ngày 14/11/1913, trong khi ngày 4/12/1914 lại được đa số mọi người công nhận. Để xác minh chính xác lại ngày sinh của Hoàng hậu hai tác giả tra lục lại thông tin trong Sổ khai sinh của Tòa đốc lý thành phố Sài Gòn năm 1913 trích trong hồ sơ của Trung tâm Quốc gia Văn khố Hải ngoại về Aix-en-Provence, Pháp. Sổ khai sinh số 130 ghi: Jeanne Mariette Nguyễn Hữu Hào sinh ngày 14 tháng 11 năm 1913 lúc 5 giờ 15 phút (các tác giả tra thêm ngày âm lịch là 17/10), con của Nguyễn Hữu Hào và Marie Lê Thị Bình.

Ngoài ra hai tác giả cũng có thêm nhiều bằng chứng khác khẳng định Hoàng hậu Nam Phương sinh ngày 14/11/1913 đó là: Sổ rửa tội tại Thánh đường Sài Gòn 1913, Bản sao giấy khai tử lập ngày 16/9/1963, do Thị trưởng Henri Bosselut, viên chức hộ tịch ký cùng người khai, Thái tử Bảo Long…

Còn về ngày sinh đề năm 1914, theo hai tác giả là do các nhà chấm số tử vi của triều đình thấy tuổi của Hoàng hậu quá gần với tuổi vua Bảo Đại nên đã cho Hoàng hậu trẻ đi một năm, mà vẫn giữ nguyên ngày sinh theo âm lịch là 17/10 (tương ứng với với ngày 4/12/1914).

Chuyện ít biết về quãng đời 16 năm của Hoàng hậu Nam Phương trên đất Pháp Trong cuốn sách, hai tác giả cho biết trong khoảng 6 năm (tính từ ngày Hoàng hậu Nam Phương dẫn con sang Pháp, năm 1947), ông Bảo Đại qua Pháp 5 lần, mỗi lần vài tháng. Sau lần ghé Pháp vào tháng 6/1950 của ông, bà Nam Phương mang thai. Đối với bà Nam Phương đó là niềm hy vọng lớn sau những ngày “một thân một mình tựa như bị bỏ rơi, tứ phía chất chồng những lo toan”.

Trong bức thư viết ngày 30/11/1950 bà Nam Phương đã tưởng tượng đến một ngày gia đình đoàn tụ. Tuy nhiên chỉ hai tuần sau thì bà rơi vào tình trạng hoang mang gần như tuyệt vọng.





Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại. Ảnh trên bìa sách.

Vài ngày sau bà Agnès Didelot (chị gái bà Nam Phương) đã viết thư báo cho ông Bảo Đại biết ngày 6/12, em bà bị xuất huyết nặng, phải đưa vào bệnh viện. Bác sĩ phải mổ khẩn cấp để cứu sống người mẹ, nhưng không cứu được bào thai. Theo các bác sĩ nguyên nhân dẫn đến tai nạn này là do tinh thần suy sụp của bà Nam Phương.

Trong cuốn sách, hai tác giả đã tiết lộ khối tài sản đồ sộ của bà Nam Phương sở hữu vào những năm 1950 và mối giao thiệp rất rộng của bà đối với giới thượng lưu Pháp.

Về tài sản, tác giả cho biết, bà có một trang trại lớn 200 ha ở Nam-Kivu, Congo thuộc Pháp và nhà cửa đất đai tại Haute-Volta và Senegal. Một mẩu tin nhỏ trong tờ báo xuất bản tại Rabat đầu năm 1952 cho biết Hoàng hậu có mua lại của một nhà quý tộc lớn của Pháp là Bá tước Paris một dinh thự tại cây số 10 trên quốc lộ 25 dẫn vào thủ đô Rabat (Maroc).

Không có tài liệu nào cho biết cơ quan hay cá nhân nào phụ trách quản lý tài sản đồ sộ của Nam Phương, nhưng trong nhiều trường hợp, đích thân bà đi lo công việc và nhiều lần sang Genève bằng xe hơi để rút những khoản tiền mặt lớn...

Hoàng hậu Nam Phương cũng là người hào phóng, nhân dịp sinh nhật 44 tuổi của ông Bảo Đại ngày 22/10/1957, bà mua tặng chồng một chiếc xe thể thao nhỏ 4 chỗ ngồi hiệu Ferrari màu xanh biển. Chiếc xe này được bán đấu giá tới 51,7 triệu đôla. Tác giả sách đặt câu hỏi Hoàng hậu nghĩ gì khi tặng chồng một món quà sinh nhật, dù ông đã rời xa bà nhiều năm. Có lẽ Hoàng hậu vẫn âm thầm để một cánh cửa chờ đợi chồng về.

Cũng năm 1957, đã xảy ra một vài biến cố quyết định, ông Bảo Đại quen một người phụ nữ trẻ người Pháp tên Christiane Carcenac đã có chồng con. Hoàng hậu Nam Phương sức khỏe vốn không tốt, đã quyết định rời bỏ Cannes và xã hội xa hoa thuộc về quá khứ mà bà muốn lãng quên, tìm chỗ cư ngụ, kín đáo và yên tĩnh. Tháng 3/1959, thông qua một công ty tư nhân bà đã mua lại trang trại La Perche vùng Corrèze, Chabrignac và sống lặng lẽ tại đây cho đến khi mất đột ngột vào ngày 15/9/1963.

Còn về phần vua Bảo Đại, sách cũng cho biết những cố gắng của ông trong việc cải cách triều chính; giây phút ông thoái vị và thời gian ông làm cố vấn Chính phủ lâm thời... Sách cũng tìm hiểu xác minh những mối tình của cựu hoàng, người con thứ 13, và những năm tháng buồn tẻ cuối đời của ông…

Tóm lại, với cách tiếp cận của của người viết sử, hai tác giả Vĩnh Đào và Nguyễn Thị Thanh Thúy đã khéo léo dựng lại chân dung và cuộc đời của Nam Phương Hoàng hậu một cách khách quan nhất có thể.

Mặc dù, còn tồn tại một số chi tiết hoặc mốc thời gian cần phải xem xét lại, cuốn sách đã góp thêm một góc nhìn mới, xác thực về Hoàng hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại. Từ đó sách giúp minh định thêm những chi tiết vẫn còn thiếu sót hay thiếu chính xác, được huyền thoại hóa về hai nhân vật lịch sử có cuộc đời khác biệt và chiếm được khá nhiều sự quan tâm của công chúng này.

---

Hoàng hậu Nam Phương qua một số tư liệu chưa công bố

Sách công bố 87 bức thư, chủ yếu các bản dịch những bức thư tay bằng tiếng Pháp của hoàng hậu Nam Phương (73 bức). Những bức thư này góp phần soi rọi chân dung của Nam Phương hoàng hậu và cựu hoàng Bảo Đại.

Hoàng hậu Nam Phương: ‘Em chỉ sống vì Mình và các con mà thôi’

Thư bà Nam Phương viết ngày 26 tháng 4 năm 1949 tại Cannes gửi cựu hoàng Bảo Đại ở Đà Lạt cho biết cựu hoàng là người đàn ông quan trọng nhất trong cuộc đời của bà.


Nam Phương Hoàng Hậu diện áo dài suông kèm khăn quàng cổ khi mang thai Thái tử Bảo Long, đứng cạnh Vua Bảo Đại trong lần đón tiếp vợ chồng Khâm sứ Graffeuil. Nguồn: Manhhai.

Thư bà Nam Phương viết ngày 26 tháng 4 năm 1949 tại Cannes gửi cựu hoàng Bảo Đại ở Đà Lạt

Phong bì đựng thư này bị thất lạc
Cannes, ngày 26 tháng tư 1949,

Mình yêu quý,
Các con rất buồn vì không được báo trước khi nào máy bay của Mình bay ngang qua bầu trời trên mái nhà của bọn mình. Nhưng khi Bambinette (1) tình cờ nhìn qua cửa sổ cũng là lúc có tiếng động cơ máy bay. Em thấy con vừa khóc vừa quay mặt vào nhà. Cả hai mẹ con em đều chung nỗi buồn nặng trĩu. Các con đòi em đưa chúng đi nhà thờ để cầu an cho Mình vào buổi lễ 11 giờ trưa. Không có mình bên cạnh, ngôi nhà này đối với mẹ con em trống trải rộng lớn vô cùng. Sau bữa cơm chiều em đưa các con đi xem chiếu phim. Bà C. (2) bất ngờ đến chơi thăm hỏi ân cần. Chỉ 15 phút thôi nhưng em đã cảm nhận được hết sự động viên chân tình xuất phát từ tình cảm sâu nặng của bà ấy. Đến 9 giờ rưỡi tối, cả mấy mẹ con đều ra trước thềm nhà xem bắn pháo hoa, thật là rực rỡ.

Hôm qua em bị sốt cao, đến 39 độ 6. Suốt ngày không ăn được gì, nhưng hôm nay đã hết sốt. Lát nữa em sẽ đến nhà Tholance.

Mãi đến sáng ngày 25 em mới nhận được điện tín của Bửu Lộc (3). Tối 24 (văn bản bị nhòe khoảng 5 - 7 chữ, ND.) báo tin cuộc họp của hội đồng xứ Nam Kỳ. Em đã cho gửi chuyển tiếp bức điện đó tới Colombo (4).

Hôm mình đi, Vicky (5) chẳng chịu ăn gì hết, nó đi lang thang suốt cả ngày. Sau hôm mình rời khỏi nhà (6), em nhận tới tấp một loạt hóa đơn đòi thanh toán các khoản tiền thuê ga ra để ôtô, tiền chụp ảnh, tiền thuê phòng nhà nghỉ. vân vân... nhiều lắm. Cả những giấy tờ liên quan đến tai nạn do Vui (7) gây ra ở Grenobel nữa. Vui là người có lỗi vì trực tiếp gây ra tai nạn, nhưng người ta cũng ghi tên Mình là người đứng tên sở hữu xe ôtô để cùng chịu trách nhiệm nộp phạt 100.000 francs và nhiều khoản khác nữa. Em đã cho chuyển những giấy tờ đó đến Rochoir (8), dặn anh ta phải làm mọi cách để báo chí không nêu tên Mình ở Paris vào thời điểm vớ vẩn đó và tìm một luật sư đại diện cho Mình.

Em mong mỏi tại Đông Dương những người cộng sự với Mình sẽ nhận thức rõ thời đại của những trò đùa chính trị đã qua rồi, cần phải làm việc với nhau một cách đứng đắn.

Bích (9) vừa mang đến một chiếc chìa khóa tủ của Mình kê trong phòng, anh ta dán lên tủ mảnh giấy ghi rõ “Những hồ sơ lưu trữ của Hoàng đế”. Em đang cần gian phòng này. Có lẽ Bích phải xin em một chiếc hòm để đựng các tài liệu của Mình thì tốt hơn!!!

Em ôm hôn Mình với tất cả trái tim và giây phút nào cũng cũng cầu nguyện cho Mình bằng tất cả tình cảm mặn nồng của em. Cầu mong Thượng đế luôn phù hộ cho Mình. Nhưng bản thân Mình cần phải vững vàng và cẩn thận mới được. Em chỉ sống vì Mình và các con mà thôi.
Mariette

----------------------------
1. Tức công chúa Phương Liên, cũng có khi gọi là Binette.
2. Chữ “C” viết tắt này ám chỉ nhân vật nào đó chứ không phải bà Charles (mẹ nuôi của cựu hoàng Bảo Đại) vì bà không sống ở Cannes.
3. Bửu Lộc là người trong hoàng tộc, học Luật ở Pháp, tháng 3/1949 được Bảo Đại cử làm Đổng lý văn phòng.
4. Colombo là thủ đô của Ceyland hay còn gọi là Sri Lanka, đảo quốc này ở phía đông nam Ấn Độ vốn là thuộc địa của Anh và dân chúng theo Phật giáo. Tại đây Bảo Đại cũng có tay chân thân tín trú ngụ.
5. Vicky là tên một con chó trong đàn chó của gia đình cựu hoàng hay ra khỏi nhà khiến bà Nam Phương phải nhờ cảnh sát tìm kiếm nhiều lần rồi bị báo chí Pháp đăng tin nên một số nhà nghiên cứu khai thác từ báo chí cũ của Pháp lầm tưởng là con vật này là vợ cựu hoàng. Rồi từ đó, một vài tác giả cũng lặp lại điều này.
6. Ngày 8/3/1949 cựu hoàng ký thỏa thuận với Tổng thống Pháp ở Paris. Trước diễn tiến tình hình trong nước và người Pháp nóng ruột phải cấp riêng cho cựu hoàng một máy bay DC.4 đến ngày 23/4 ông về nước. Mẹ con bà Nam thể máy bay sẽ cất cánh. Cho nên thư này bà viết tại Cannes ngày 26/4/1949 (nghĩa là sau 3 ngày kể từ ngày cựu hoàng lên máy bay) kể lại với chồng sự việc “…Bambinette tình cờ nhìn ra cửa sổ cũng là lúc có tiếng động cơ máy bay...”.
7. Tên một gia nhân tín cẩn của gia đình cựu hoàng.
8. Có lẽ nhân vật người Pháp này là một trong những “tay hòm chìa khóa” của gia đình cựu hoàng chuyên lo việc giao dịch đối ngoại theo sự chỉ bảo của bà Nam Phương.
9. Tức là Phạm Bích, con trai của học giả Phạm Quỳnh (Thượng thư bộ Lại khi cựu hoàng Bảo Đại còn tại vị).

Huyện Sỹ - Ông Ngoại Của Nam Phương Hoàng Hậu, Đại Phú Hộ Giàu Nhất Sài Gòn

Nguồn: Dấu ấn của gia tộc giàu nhất Sài Gòn xưa